Στυλιανός Φαρσαλιώτης
Ιούνιος 2019

«Το ρίζωμα είναι ίσως η σημαντικότερη αλλά και η πλέον παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής».

Simone Weil, Το ρίζωμα.

Το 1930, στο έργο του «Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό», ο Freud (1930, σ. 19) σημείωνε περιεκτικά: «Η οδύνη μας απειλεί από τρεις πλευρές, από το ίδιο το σώμα, που καταδικασμένο να μαραθεί και να διαλυθεί δεν μπορεί καν να αντεπεξέλθει χωρίς τον πόνο και το άγχος ως σήματα κινδύνου, από τον εξωτερικό κόσμο που μπορεί να μαίνεται εναντίον μας με πανίσχυρες, αμείλικτες και καταστροφικές δυνάμεις, και τέλος από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Την οδύνη που προέρχεται από αυτήν την πηγή, την αισθανόμαστε ίσως πιο επίπονα από οποιαδήποτε άλλη». Αυτή η τρίτη -σχεσιακή- πηγή της οδύνης, η «κοινωνική πηγή της οδύνης», εντοπίζεται πιο συγκεκριμένα, στη συνέχεια του κειμένου, στην «[…] ανεπάρκεια των κανονισμών που ρυθμίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους στην οικογένεια, στο κράτος και στην κοινωνία» (ό.π., σ. 29).

Το πρόβλημα της φτώχειας, της ανασφάλειας των συνθηκών ζωής ή της κοινωνικής οδύνης, προερχόμενης από τις άνισες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, την εξορία και τον αποκλεισμό από την κοινότητα των ομοίων, δεν συνιστούν κάποιο πρωτόγνωρο φαινόμενο της εποχής μας. Όχι μόνο δεν περίμεναν την νεωτερικότητα για να εκδηλωθούν αλλά, αντίθετα, πρόκειται για ζητήματα που με την ποικιλότητα των ιστορικών τους μορφών αντανακλούν μια διαχρονική πραγματικότητα των ανθρωπίνων κοινωνιών. Τα διάφορα πρόσωπα της φιγούρας του παρία, από το παρελθόν έως τις μέρες μας, όπως και τα βάσανα όλων των «απόβλητων του κόσμου» (Βαρίκα, 2013) φαντάζουν, θα έλεγε κανείς, ανεξάντλητα.

Στυλιανός Φαρσαλιώτης
Πάντειο Πανεπιστήμιο, Απρίλιος 2013

Προσπάθεια ορισμού

Ο όρος «σεξουαλικότητα» για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέπεμπε σχεδόν αποκλειστικά σε δραστηριότητες, συμπεριφορές και απολαύσεις σχετιζόμενες άμεσα με την λειτουργία των γεννητικών οργάνων. Σύμφωνα με αυτή την στενή έννοια του όρου –η οποία επικρατεί στον καθημερινό λόγο– η σεξουαλικότητα αναφέρεται σε πράξεις και ικανοποιήσεις που εμπλέκουν απαραίτητα το φύλο, και μοντέλο των οποίων αποτελεί κατά κύριο λόγο η συνουσία.

Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η έλευση της ψυχανάλυσης θα επιτρέψει εντούτοις μια σημαντική διεύρυνση της έννοιας της σεξουαλικότητας, ανατρέποντας έτσι μια σειρά λίγο ή πολύ παγιωμένων αντιλήψεων γύρω από αυτήν. Ο S. Freud και οι συνεργάτες του θα ανακαλύψουν προοδευτικά, ή καλύτερα θα φωτίσουν με ένα καινούριο βλέμμα, διάφορες «άγνωστες» έως τότε πτυχές της σεξουαλικότητας αλλά και του ιδιαίτερα καθοριστικού της ρόλου όσον αφορά την λειτουργία του ανθρώπινου ψυχισμού. Τα «Tρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας» του 1905, ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του ψυχαναλυτικού θεωρητικού οικοδομήματος, αποτυπώνουν ίσως υποδειγματικά αυτήν την προσπάθεια να προταθεί μια νέα θεώρηση και ένας ευρύτερος ορισμός της σεξουαλικότητας. Χωρίς να σταθούμε εδώ στις έντονες κριτικές που δέχθηκε εξαρχής τούτο το εγχείρημα, εάν σήμερα, με την πάροδο του χρόνου και την κοινοτοποποίηση που γνώρισε ο ψυχαναλυτικός λόγος, το σκάνδαλο των «Τριών δοκιμίων» φαίνεται να έχασε κάτι από την πρώτη ανατρεπτική του διάσταση, το πρόβλημα των αντιστάσεων απέναντι στην ίδια την ουσία των ψυχαναλυτικών ανακαλύψεων παραμένει ωστόσο εξίσου επίκαιρο. Οι καινούριες εκφάνσεις της αντίστασης που εκδηλώνονται στο σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό τοπίο (Schaeffer, 2008) αποτελούν υπενθύμιση του γεγονότος ότι τα πρόσωπα που ενδέχεται να λάβει η απώθηση είναι στην πραγματικότητα ανεξάντλητα, όπως και οι μορφές της σεξουαλικότητας.